概要与小结
本章提出了三个相互关联的论点:(1)无论是内部实力还是外部实力,荷兰国家政权都相当强大;(2)这种实力更多体现在国家政权的架构上,而不是国家政权的结构上;(3)这种架构在很大程度上是加尔文主义规训革命的产物。加尔文主义规训革命最直接、最重要的贡献体现在非国家政权领域的治理和国内秩序。但它对行政效率也产生了重要影响(尽管未必是直接影响),还可能影响到了军事效率。
以上是我对荷兰个案的解读,下面我将它放到更宽泛的历史和理论脉络中加以考察。
首先要声明两点。第一,我并不认为规训是国家力量的唯一甚或主要来源。上文曾强调,一个国家的相对实力取决于许多因素,包括人口、行政集权化和理性化,以及经济发展。本章并不是要否认前三个因素的(广受认可的)重要性,而是要凸显另一个因素的(受到普遍忽视的)重要性,这就是规训。第二,我也不认为加尔文主义是个人与社会纪律的唯一甚至最重要来源。上文指出,无论是荷兰还是其他地方,规训的历史都不以加尔文主义的兴起为起点或终点。加尔文主义规训的历史也不能彻底脱离荷兰斯多亚主义等其他运动的历史。但就荷兰来说,我有较大的把握断言:加尔文主义确实是规训的主要来源,如果不是唯一来源的话。
但如果国家实力受许多不同因素左右,规训又有漫长而复杂的历史,规训或加尔文主义又有多大的因果解释力呢?如果北荷兰仍是天主教政权,或变成信义宗政权,又该如何?这会对荷兰国家政权的实力造成显著影响吗?显然,我们无法改变荷兰历史的决定因素。但我们可以考察除宗教外,在其他方面与荷兰类似的个案。意大利北部的城市国家就是一个很好的例子。在经济发展、政治组织和社会结构方面,佛罗伦萨和威尼斯与北荷兰诸省颇为相近。它们均财力充足、寡头当政且资产阶级强势。在宗教方面,佛罗伦萨和威尼斯当然与荷兰不同,它们仍效忠于旧天主教教会。但它们的政治轨迹和荷兰共和国有诸多相似之处。独立于1500年的佛罗伦萨在一个世纪后仍处于哈布斯堡家族的督护下。威尼斯虽然在文艺复兴之后实力大涨,却在近代早期长期扮演边缘性角色。倘若属于加尔文宗,佛罗伦萨能否抵挡美第奇(Medicis)家族和哈布斯堡家族?一个信仰归正宗的威尼斯会在欧洲处于更为有利的地位吗?北荷兰的个案表明,答案或许是肯定的。当然,我们不能由此认为,唯有加尔文主义和规训才是重要的。苏格兰即为一个有力的证据。同荷兰一样,苏格兰也经历了一场加尔文主义者领导的规训革命。但不同于荷兰,苏格兰相对贫困。和佛罗伦萨一样,它也屈服于外族势力(即英格兰)的统治。这些例子告诉我们,除非同时拥有纪律和财富,否则近代早期欧洲的小国难以强大和独立,而二者兼备的概率又和另一个要素密不可分:加尔文主义。因此,尽管加尔文主义远不是近代早期国家建立的必要条件,却有可能增加政治存活的概率,尤其对于小国而言。在此方面,值得回味的是,两个延续至近代的小国都具有加尔文主义根源:荷兰和瑞士。
荷兰个案还有一些值得重申的重要理论意涵。国家理论通常将关注点放在中央国家机构(即使并未明言),而且往往在国家与社会之间划出泾渭分明的界限。与之相反,我极力主张超越对权力中央的现实主义迷恋,强调将地方政权纳入分析框架。不仅如此,我们应该减少对国家与社会边界的关注,而将注意力放到公私机构在公众治理上的合作。最后,国家权力不仅取决于强制与榨取能力,还取决于监管与常态化能力。
[1] William Aglionby,The Present State of the United Provinces of the Low-Countries as to the Government,Laws,Forces,Riches,Manners,Customs,Revenue,and Territory of the Dutch in Three Books,vol.1,London,Printed for John Starkey,1669,pp.A3-A5.
[2] 荷兰政权并非处处强大。它有时无法达成快速、统一的决策,也无法轻易将其意志强加给顽抗的精英。国家实力体现为许多不同的维度,并非所有维度都囊括在上述概念界定中。
[3] 尤其参见Charles Tilly,Coercion,Capital,and European States,A.D.990-1990;Brian Downing,The Military Revolution and Political Change;Bruce Carruthers,City of Capital:Politics and Markets in the English Financial Revolution,Princeton,Princeton University Press,1996,chap.4。
[4] 尤其参见Fernand Braudel,Civilization and Capitalism,Fifteenth-Eighteenth Century,vol.III:The Perspective of the World,New York,Harper & Row,1986,chap.3;Jonathan I.Israel,Dutch Primacy in World Trade,Oxford and New York,Clarendon and Oxford University Press,1989;Jan de Vries and Ad van der Woude,The First Modern Economy:Success,Failure,and Perseverance of the Dutch Economy,1500-1815,Cambridge,Cambridge University Press,1997。
[5] 本节的历史叙述基于下列重要的荷兰起义研究:Pieter Geyl,The Revolt of the Netherlands,1555-1609,London,Cassell,1988[1932];S.Groenveld et al.,De tachtigjarige oorlog,3rd ed.,Zutphen,De Walburg Pers,1991;Geoffrey Parker,The Dutch Revolt,London,Peregrine,1988;Iwo Schaffer,De Lage Landen,1500-1780,Amsterdam,Elsevier,1983,pp.132-268。文中注释将征引更细领域的文献。
[6] 参见James D.Tracy,Holland under Habsburg Rule,1506-1566:The Formation of a Body Politic,Berkeley,University of California Press,1990。
[7] 参见Michiel Dierickx,L'Erection des nouveaux diocèses aux Pays-Bas,1559-1570,Bruxelles,La Renaissance du livre,1967。
[8] 参见Phyllis Mack Crew,Calvinist Preaching and Iconoclasm in the Netherlands,1544-1569,Cambridge,Cambridge University Press,1973。
[9] 参见E.H.Kossmann and A.F.Mellink eds.,Texts Concerning the Revolt of the Netherlands,document 4,London,Cambridge University Press,1974,pp.62-66。
[10] 参见Solange Deyon,Les “Casseurs” de l'été 1566:L'Iconoclasme dans le nord,Paris,Hachette,1981。
[11] 参见A.L.E.Verheyden,Le Conseil des troubles,Flavion-Florennes,Editions le Phare,1981。
[12] 参见A.A.van Schelven,De nederduitsche vluchtelingskerken der XVI eeuw in Engeland en Duitschland,The Hague,Martinus Nijhoff,1909。
[13] 参见H.M.Grapperhaus,Alva en de tiende pennig,Deventer,Kluwer,1982。
[14] 参见J.C.A.de Meij,De Watergeuzen in de Nederlanden,1568-1572,Amsterdam,Noord-Hollandsche Uitgevers Maatschappij,1972。
[15] 参见H.A.E.Enno van Gelder,Revolutionnaire reformatie,Amsterdam,P.N.van Kampen & Zoon,1943。
[16] 参见J.W.Koopmans,De Staten van Holland en de Opstand.De ontwikkeling van hun functies en organisatie in de periode 1544-1588,The Hague,Stichting Hollandse Historische Reeks,1990。
[17] 参见André Despretz,“De Instauratie der Gentse Calvinistische Republiek(1577-79),” Handelingen der maatschappij voor geschiedenis en oudheidskonde te Gent,1963(17),pp.119-229;J.Decavele ed.,Het eind van een rebelse droom;Brugge in de geuzentijd,Gent,Stadsbestuur,1984。
[18] 参见 H.Q.Janssen,De kerkhervorming in Vlaanderen,Arnhem,J.W.& C.F.Swaan,1866-1868。
[19] 参见Geoffrey Parker,The Army of Flanders and the Spanish Road,1567-1659,Cambridge,Cambridge University Press,1972。
[20] 参见F.G.Oosterhoff,Leicester and the Netherlands,1586-1587,Utrecht,Hes Publishers,1988。
[21] 参见Jan den Tex,Oldenbarnevelt,Cambridge,Cambridge University Press,1973。
[22] 参见Werner Hahlweg,Die Heeresreform der Oranier und die Antike,Osnabrück,Biblio Verlag,1987[1941];J.M.Wijn,Het Krijgswezen in de tijd van Prins Maurits,Utrecht,n.p.,1934。
[23] 此处似有笔误。荷兰共和国成立时的七个省为海尔德兰(Gelderland)、荷兰、泽兰、乌得勒支、上艾瑟尔、弗里斯兰和格罗宁根(Groningen),第八个省德伦特没有投票权。——译者注
[24] 参见S.J.Fockema Andreae,De Nederlandse staat onder de Republiek,Amsterdam,Noord-Hollandsche Uitg.Mij.,1961;Robert Fruin,Geschiedenis der staatsinstellingen in Nederland tot den val der Republiek,The Hague,Martinus Nijhoff,1922;Marjolein 't Hart,The Making of a Bourgeois State:War,Politics,and Finance during the Dutch Revolt,Manchester,Manchester University Press,1993。
[25] 参见Willem Pieter Comelis Knuttel,De toestand der nederlandsche katholieken ten tijde der republiek,The Hague,Martinus Nijhoff,1892-1894;A.Th.Van Deursen,Bavianen en slijkgeuzen:Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldenbarnevelt,Franeker,Van Wijnen,1991。
[26] 对荷兰旧政权的经典研究参见Robert Fruin,Geschiedenis der staatsinstellingen in Nederland tot den val den Republiek;S.J.Fockema Andreae,De Nederlandse staat onder de Republiek。两部较新的英文概述参见Marjolein't Hart,The Making of a Bourgeois State:War,Politics,and Finance during the Dutch Revolt;Jonathan I.Israel,The Dutch Republic:Its Rise,Greatness,and Fall,1477-1806,Oxford,Clarendon Press,1995。
[27] 对这一过程的详细描述参见E.A.M.E.Jansen,De opkomst van de vroedschap in enkele hollandsche steden,Haarlem,Amicitia,1927;Johan E.Elias,De vroedschap van Amsterdam,1378-1795,Amsterdam,N.Israel,1963;P.W. de Lange,“De ontwikkeling van een oligarchische regeringsvorm in een Westfriese stad.Medemblik 1289-1699,” Hollandse Studiën,1972(3),pp.119-146。
[28] 以省议会为对象的研究为数不少,包括:J.W.Koopmans,De Staten van Holland en de Opstand.De ontwikkeling van hun functies en organisatie in de periode 1544-1588,The Hague,Stichting Hollandse Historische Reeks,1990;Caspar van Heel ed.,Vierhonderd jaar gedeputeerde staten van Overijssel,Zwolle,Provincie Overijssel,1993;F.H.J.Lemmink,Het ontstaan van de staten van Zeeland en hun geschiedenis tot het jaar 1555,Roosendaal,n.p.,1951;Wiebe J.Formsma,De wording van de Staten van Stad en lande tot 1536,Assen,Van Gorcum,1930;R.Reitsma,Centrifugal and Centripetal Forces in the Early Dutch Republic:The States of Overijssel,1566-1600,Amsterdam,Rodopi,1982;Wybe Jappe Alberts,De staten van Gelre en Zutphen tot 1459,Groningen,J.B.Wolters,1950-1956;Wybe Jappe Alberts,Van standen tot staten:600 jaar Staten van Utrecht 1375-1975,Utrecht,Stichting Stichtse Historische Reeks,1975;C.A.van Kalveen,Het bestuur van bisschop en Staten in het Nedersticht,Oversticht,en Drenthe,1483-1520,Groningen,H.D.Tjeenk Willink,1974。
[29] 关于全国议会,参见S.J.Fockema Andreae and Herman Hardenberg eds.,500 jaren Statengeneraal in de Nederlanden,Assen,Van Gorcum,1964;John H.Grever,“The Structure of Decision-Making in the States General of the Dutch Republic 1660-68,” Parliaments,Estates and Representation,1982(2),pp.125-151。
[30] 参见John H.Grever,“Committees and Deputations in the Assemblies of the Dutch Republic,1660-1668,” Parliaments,Estates and Representation,1981(1),pp.13-33。
[31] 参见A.Th.Van Deursen,“De Raad van State en de Generaliteit(1590-1606),” Bladeren voor vaderlandsche geschiedenis en oudheidkunde,1964(19),pp.1-48。
[32] 这里指的显然是乌得勒支同盟的共同防御条约(1579年,原文误为1576年——译者注)。这一条约锁定了北方诸省联合反对西班牙的同盟,并在后来承担了一定程度上的共和国宪法的职能。
[33] 关于这一主题的最佳研究参见Marjolein't Hart,The Making of a Bourgeois State:War,Politics,and Finance during the Dutch Revolt。
[34] 参见H.L.Zwitzer,“Het quotenstelsel onder de Republiek der Verenigde Nederlanden alsmede enkele beschouwingen over de generale petitie,de staat van oorlog en de repartitie,” Mededelingen van de Sectie Militaire Geschiedenis—Landmachtstaf,1982(5),pp.5-47。
[35] 关于荷兰军队的行政管理,参见H.L.Zwitzer,“De militie van den staat”:Het leger van de Republiek der Verenigde Nederlanden,Amsterdam,Van Soeren,1991;F.J.G.ten Raa and F.de Bas,Het Staatsche leger,1568-1795,Breda,De Koninklijke Militaire Academie,1911;C.M.Schulten and J.W.M.Schulten,Het Ieger in de zeventiende eeuw,Bussum,Fibula van Dishoeck,1969;J.M.Wijn,Het Krijgswezen in de tijd van Prins Maurits。
[36] 关于海军和海军部,参见Gustaaf Asaert et al.,Maritieme geschiedenis der Nederlanden,vols.2 and 3,Bussum,De Boer,1976-1978;Jaap R.Bruijn,The Dutch Navy of the Seventeenth and Eighteenth Centuries,Columbia,University of South Carolina Press,1993;Jaap R.Bruijn,De admiraliteit van Amsterdam in rustige jaren 1713-51.Regenten en financiën,schepen en zeevarende,Amsterdam,Scheltema & Holkema,1970;C.T.F.Thurkow,De Westfriese admiraliteit,Enkhuizen,Fas Frisiae,1946。
[37] 关于全国议会,参见Marjolein't Hart,The Making of a Bourgeois State:War,Politics,and Finance during the Dutch Revolt,p.197。关于荷兰省议会与阿姆斯特丹市议会,参见O.Vries,“Geschappen tot een ieders nut.Een verkennend onderzoek naar de Noordnederlandse ambtenaar in de tijd van het Ancien Regime,” Tijdschrift voor Geschiedenis,1977(90),p.337。
[38] 关于海军实力的对比,参见G.Modelski and W.R.Thompson,Seapower in Global Politics,1494-1993,Seattle,University of Washington Press,1988,pp.68-70。关于军队实力的对比,参见Geoffrey Parker,“The ‘Military Revolution,’ 1550-1600—A Myth?” Journal of Modern History,1976(48),pp.195-214,尤其见第206页。更详尽的各国数据可参见Jaap.R Bruijn,The Dutch Navy of the Seventeenth and Eighteenth Centuries;F.J.G.ten Raa and F.de Bas,Het Staatsche leger,1568-1795;Anne Blanchard et al.,Histoire militaire de la France,Paris,Presses Universitaires de la France,1992-1994;D.W.Jones,War and Economy in the Age of William III and Marlborough,Oxford and New York,Blackwell,1988。
[39] 人口数据源自Jan de Vries,European Urbanization,1500-1800,Cambridge,Harvard University Press,1984,table 3.6。
[40] 数据源自D.W.Jones,War and Economy in the Age of William III and Marlborough,table 2.1。
[41] 参见Jan de Vries and Ad van der Woude,The First Modern Economy:Success,Failure,and Perseverance of the Dutch Economy,1500-1815,table 12.3。
[42] 关于这一主题,参见James D.Tracy,A Financial Revolution in the Habsburg Netherlands:Renten and Renteniers in the County of Holland,1515-1565,Berkeley,University of California Press,1985;Marjolein't Hart,The Making of a Bourgeois State:War,Politics,and Finance during the Dutch Revolt,chap.6。
[43] 对这一观点的明确论证参见Charles Tilly,Coercion,Capital and European States,A.D.990-1990;Brian M.Downing,The Military Revolution and Political Change。类似观点参见Bruce Carruthers,City of Capital:Politics and Markets in the English Financial Revolution。
[44] 我将所有国家的债务总额换算成英镑,再除以总人口数,从而得出这些数据。国家债务的数据源自E.H.M.Dormans,Het tekort.Staatsschuld in de tijd der Republiek,Amsterdam,NEHA,1991;James C.Riley,The Seven Years' War and the Old Regime in France:The Economic and Financial Toll,Princeton,Princeton University Press,1986,p.178;B.R.Mitchell and Phyllis Deane,Abstract of British Historical Statistics,Cambridge,Cambridge University Press,1962,pp.401-402。汇率数据源自John J.McCusker,Money and Exchange in Europe and America,1600-1775:A Handbook,Chapel Hill,University of North Carolina Press,1977,table 5.1。人口数据源自Jan de Vries,European Urbanization,1500-1800,table 3.6。
[45] 参见Sidney Homer,A History of Interest Rates,New Brunswick,Rutgers University Press,1977,table 16。
[46] 参见Sidney Homer,A History of Interest Rates,table 15。
[47] William Montague,The Delights of Holland:Or,A Three Months Travel about that and the Other Provinces with Observations and Reflections on Their Trade,Wealth,Strength,Beauty,Policy,with a Catalogue of the Rarities in the Anatomical School at Leyden,London,Printed for John Sturton,1696,p.138.
[48] Ludwig Herzel ed.,Albrecht Hallers Tagebücher seiner Reisen nach Deutschland,Holland und England 1723-1727,Leipzig,S.Hirzel,1883,p.33.
[49] 参见Charles Lemaitre,Voyage anonyme et inédit d'un janseniste en Hollande et en Flandre en 1681,Paris,Champion Libraire,1889,p.67。
[50] 参见John Lough,France Observed in the Seventeenth Century by British Travellers,Stocksfield,Oriel Press,1985,pp.167-168。
[51] 参见John Locke,Travels in France,1675-1679,as Related in His Journals,Correspondence and Other Papers,Cambridge,Cambridge University Press,1953,pp.30-31,58,67。
[52] 参见John Lough,France Observed in the Seventeenth Century by British Travellers,p.105。
[53] John Lough,France Observed in the Seventeenth Century by British Travellers,p.103.
[54] William Agliongy,The Present State of the United Provinces of the Low-Countries as to the Government,Laws,Forces,Riches,Manners,Customs,Revenue,and Territory of the Dutch in Three Books,p.61.
[55] 参见Antoni Maczak,Travel in Early Modern Europe,Cambridge and Oxford,Blackwell,1995。
[56] 近代早期犯罪领域的二手文献可谓浩如烟海。对英格兰研究的近期综述参见James A.Sharpe,“Quantification and the History of Crime in Early Modern England,” Historical Social Research,1990(56),pp.17-32。对法国研究的综述参见Benoit Garnot,“Pour une histoire nouvelle de la criminalité au XVIIIe siècle,” Revue historique,1992(288),pp.289-303。对德意志研究的综述参见Joachim Eibach,“Kriminalitätsgeschichte zwischen Sozialgeschichte und historischer Kulturforschung,” Historische Zeitschrift,1996(263),pp.681-715。对意大利研究的综述参见Oscar di Simplicio,“La criminalità a Siena(1561-1808).Problemi di ricerca,” Quaderni storici,1982(17),pp.242-264。
[57] 数据源自Herman Diederiks,“Quality and Quantity in Historical Research in Criminality and Criminal Justice:The Case of Leiden in the Seventeenth and Eighteenth Centuries,” Historical Social Research,1990(56),graph 5。关于莱顿的犯罪行为,参见Els Kloek,“Criminality and Gender in Leiden's Confessieboeken,1678-1794,” Criminal Justice History,1990(11),pp.1-29。
[58] 参见Pieter Spierenburg,“Long-Term Trends in Homicide:Theoretical Reflections and Dutch Evidence,Fifteenth to Twentieth Centuries,” in Eric A.Johnson and Eric H.Monkkonen eds.,The Civilization of Crime,Urbana,University of Illinois Press,1996,p.78。
[59] 参见Marijke Gijswijt-Hofstra,Wijkplaatsen voor vervolgden:Asielverlening in Culemborg,Vianen,Buren,Leerdam en Ijsselstein van de 16de tot eind 18de eeuw,Dieren,Bataafsche Leeuw,1984。
[60] 关于这类局限的精彩且全面的讨论参见James A.Sharpe,“Quantification and the History of Crime in Early Modern England:Problems and Results,” Historical Social Research,1990(56),pp.17-32;J.S.Cockburn,“Early Modern Assize Records as Historical Evidence,” Journal of the Society of Archivists,1975(5),pp.215-232。
[61] 参见Pieter Spierenburg,“Long-Term Trends in Homicide:Theoretical Reflections and Dutch Evidence,Fifteenth to Twentieth Centuries,” in Eric A.Johnson and Eric H.Monkkonen eds.,The Civilization of Crime,table 3.1。
[62] 从1559年到1603年,有129人被指控谋杀。假定人口规模为52000人,谋杀案起诉率即为(每10万人每年)5.5人。从1645年到1679年,有185人被指控谋杀。因为当时的人口大约为11万,所以谋杀案起诉率即为(每10万人每年)4.8人,降幅不大。这一时期被正式定罪的人数更少,只有48人——判罪率平均为(每10万人每年)1.25人。数据源自J.S.Cockburn,“The Nature and Incidence of Crime in England 1559-1625:A Preliminary Survey,” in J.S.Cockburn ed.,Crime in England 1550-1800,Princeton,Princeton University Press,1977,table 1;James A.Sharpe,Crime in Seventeenth-Century England:A County Study,Cambridge,Cambridge University Press,1983,table 14。
[63] 参见J.S.Cockburn,“Patterns of Violence in English Society:Homicide in Kent,1560-1985,” Past and Present,1991(130),table 1。
[64] 数据源自Eva Österberg,“Criminality,Social Control,and the Early Modern State:Evidence and Interpretations in Scandinavian Historiography,” in Eric A.Johnson and Eric H.Monkkonen eds.,The Civilization of Crime,table 2-1。更详尽的数据和讨论参见Eva Österberg and Dag Lindström,Crime and Social Control in Medieval and Early Modern Swedish Towns,Stockholm,Almqvist & Wiksell,1988。遗憾的是,我们不清楚这些数据究竟是定罪率,还是起诉率。
[65] 数据源自Arlette Lebigre,La Police:Une Histoire sous influence,Paris,Gallimard,1993,p.32。
[66] 虽然法国历史学家不太关注犯罪率,但他们对犯罪的内容做了大量分析。尤其值得指出的是,他们试图记载从暴力犯罪到财产犯罪的转向。关于人身暴力转向财产暴力(violence/vol)这一命题,参见Bernadette Boutelet,“Étude par sondage de la criminalité dans le bailliage de Pont-de-l'Arche (XVII-XVIIIIe siècles):De la violence au vol,en marche vers l'escroquerie,” Annales de Normandie,1962(4),pp.235-262;Pierre Deyon,“Délinquance et répression dans le Nord de la France au XVIIIe siècle,” Bulletin de la Société d'Histoire Moderne,14th ser.,1972(20),pp.11-15;N.W.Mogensen,“Crimes and Punishments in Eighteenth-Century France:The Example of the Pays d'Auge,” Histoire Sociale,1977(20),pp.337-352。
[67] 历史描述参见Philip John Stead,The Police of France,New York,Macmillan,1983。数据源自Alan Williams,The Police of Paris,1718-1789,Baton Rouge and London,Louisiana State University Press,1979,table 2。
[68] 参见Lotte C.Van de Pol,Het Amsterdams hoerdom.Prostitutie in de zeventiende en achttiende eeuw,Amsterdam,Wereldbibliotheek,1996,pp.181,236。
[69] 数据源自Donald Rumbelow,I Spy Blue:The Police and Crime in the City of London from Elizabeth I to Victoria,London and New York,Macmillan and St.Martin's,1971,Appendix 1。
[70] 对游客感受的概述参见Julia Bientjes,Holland und der Holländer im Urteil deutscher Reisender(1400-1800),Groningen,J.B.Wolters,1967;Kees van Strien,Touring the Low Countries:Accounts of British Travellers,1660-1720,Amsterdam,Amsterdam University Press,1998。
[71] 数据源自Jan Kok,“The Moral Nation:Illegitimacy and Bridal Pregnancy in the Netherlands from 1600 to the Present,” Economy and Social History in the Netherlands,1990(2),figure 3。
[72] 参见Simon Schama,The Embarrassment of Riches,Berkeley,University of California Press,1988,p.438。
[73] 参见Peter Laslett,“Introduction:Comparing Illegitimacy over Time and between Cultures,” in Peter Laslett,Karla Oosterveen and Richard M.Smith eds.,Bastardy and Its Comparative History,London,Edward Arnold,1980,figure 1.2。
[74] 参见Jean Meyer,“Illegitimates and Foundlings in Pre-Industrial France,” in Peter Laslett,Karl Oosterveen and Richard M.Smith eds.,Bastardy and Its Comparative History,p.252。
[75] 参见Jacques Depauw,“Amour illégitime et société à Nantes au XVIIIe siècle,” Annales ESC,1972(4),pp.115-182。
[76] 参见Jean Meyer,“Illegitimates and Foundlings in Pre-Industrial France,” in Peter Laslett,Karl Oosterveen and Richard M.Smith eds.,Bastardy and Its Comparative History,pp.252,254,and passim。
[77] 参见Jan Kok,“The Moral Nation:Illegitimacy and Bridal Pregnancy in the Netherlands from 1600 to the Present,” Economy and Social History in the Netherlands,1990(2),figures 2 and 3。
[78] 参见R.M.Dekker,“ ‘Wij willen al den duyvel affhebben!’ Protesten tegen belastingen in het verleden,” in J.Th.De Smit et al.eds.,Fiscaliteit in Nederland,Zutphen,De Walburg Pers,1987,pp.33-44。
[79] 参见R.M.Dekker,Holland in beroering.Oproeren in de 17e en 18e eeuw,Baarn,Ambo,1982.另参见C.S.L.Davis,“Peasant revolt in France and England:A Comparison,” Agricultural History Review,1973(21),pp.122-134。
[80] 参见Charles Tilly,European Revolutions,1492-1992,Oxford,Blackwell,1993,tables 3.2,3.3,3.4,4.2,and table 5.4。但必须指出,这些数据往往夸大了荷兰和法国的差异。例如,蒂利将法国的八场宗教战争全部统计为独立的革命。依此逻辑,荷兰起义的三个阶段也应按照三场独立的革命处理。但即便如此调整,差异仍然显著。
[81] 对荷兰堂会的最佳概述参见Albertus van Ginkel,De ouderling,Amsterdam,Uitgeverij ton Bolland,1975,chap 4;A.Th.Van Deursen,Bavianen en slijkgeuzen:Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldenbarnevelt,Franeker,Van Wijnen,1991,chap.5。
[82] 关于区会的组织和运作,参见C.A.Tukker,De classis Dordrecht van 1573 tot 1609.Bijdrage tot de kennis van in en extern leven van de gereformeerde kerk in de periode van haar organisering,Leiden,Universitaire Pers,1965;A.Ph.F.Wouters and P.H.A.M.Abels,Nieuw en ongezien:Kerk en samenleving in de classis Delft en Delfland 1572-1621,Delft,Eburen,1994;John Paul Elliott,“Protestantization in the Northern Netherlands:A Case Study—The Classis of Dordrecht,1572-1640,” Ph.D.diss.,Columbia University,1990。一些区会的会议记录已经整理和出版,下文多有引用。
[83] 大量记录参见J.Reitsma and S.D.van Veen,Acta der provinciale en particuliere synoden,Groningen,J.B.Wolters,1892。
[84] 参见Synod of Wezel(1568),Articles 9 and 10。全文参见F.L.Rutgers,Acta van de Nederlandsche Synoden der zestiende eeuw,Utrecht,Kemink & Zoon,1889,pp.1-55;Kerkelyck Handboekje,Amsterdam,N.Obbes,1841,pt.8。
[85] 关于荷兰共和国日常生活的精彩研究参见A.Th.Van Deursen,Een dorp in de polder.Graft in de zeventiende eeuw,Amsterdam,Uitgeverij Bert Bakker,1995。此书记述了大量荷兰城镇公共和私人领域微妙边界的相关个案。
[86] 参见Synod of Emden(1571),Article 32。全文参见F.L.Rutgers,Acta van de Nederlandsche Synoden der zestiende eeuw,pp.55-119。
[87] 就我所见,区会将决定打回堂会的唯一个案载Classicale Acta,1573-1620,vol.4,The Hague,Instituut voor Geschiedenis,1980-1995,p.254。
[88] 参见Classicale Acta,1573-1620,vol.1,The Hague,Instituut voor Geschiedenis,1980-1995,p.165;vol.2,The Hague,Instituut voor Geschiedenis,1980-1995,p.509;vol.4,p.334。
[89] 例如,劳温特的阿特耶·克拉希斯(Aaltje Claeses of Rauwert)因乱伦(hoererij)被教会驱逐,在六年后的1690年与教会“和解”。参见Rijksarchief van Friesland(以下简称RAF),Archief Oude Burgerlijke Stand,inv.nr.686,Mar.27,1684 and Apr.24,1690。
[90] 同样来自劳温特的里斯波特·奥特斯(Lysbert Ottes)因通奸而受谴责;堂会成员之后多次拜访他,但始终未见成效。参见RAF,Archief Oude Burgerlijke Stand,inv.nr.686,May 27,1680 to Mar.27,1684,passim。
[91] 例如,霍姆伦(Hommelen)镇的归正宗牧师约安内斯·斐波尼斯(Joannes Pibonis)被控酗酒和拒捕,斯内克(Sneek)区会派遣了两名成员调查此案。他们从斐波尼斯的几位同事那里得到了一份关于其“生活和举止”的报告,访谈了大量目击者,最后还发现这位倒霉的牧师曾赠予一位声名狼藉的女子一块黄金。斐波尼斯最终被正式停职,并被传唤至省大会。(参见RAF,Archiefvan de Hervormde Classis van Sneek,inv.nr.2,Sept.6,1625 to June 6,1626,passim。)
[92] 参见Classicale Acta,1573-1620,Rijks Geschiedkundige Publicatiën,Kleine Serie,vols.49,68,69 and 79,vol.1,p.196;vol.2,pp.515,520。
[93] 参见Classicale Acta,1573-1620,vol.2,pp.150,652。
[94] 参见RAF,Archief Oude Burgerlijke Stand,inv.nr.344a,fos.40,42-43,and inv.nr,686,Aug.6,1688。在阿讷明德(Arnemunde)市的地方法官撤销了一位法警对同教会成员的民事通奸指控后,堂会甚至禁止这位法警参加圣餐礼!参见Classicale Acta,1573-1620,vol.4,p.289。
[95] 参见Hermann Roodenburg,Onder censuur:De kerkelijke tucht in de gereformeerde gemeente van Amsterdam,1578-1700,Hilversum,Verloren,1990;A.Ph.F.Wouters and P.H.A.M.Abels,Nieuw en ongezien:erk en samenleving in de classis Delft en Delfland 1572-1621,vol.2;Mathieu G.Spiertz,“Die Ausübung der Zucht in der Ijsselstadt Deventer in den Jahren 1592-1619 im Vergleich zu den Untersuchungen im Languedoc und in der Kurpfalz,” Rheinische Vierteljahresblätter,1985(49),pp.139-172。
[96] 关于英格兰,参见Robert von Friedeburg,“Reformation of Manners and the Social Composition of Offenders in an East Anglian Cloth Village:Earls Colne,Essex,1531-1642,” Journal of British Studies,1990(29),pp.347-385;“Sozialdisziplinierung in England?Soziale Beziehungen auf dem Lande zwischen Reformation und ‘Great Rebellion,’ 1550-1642,” Zeitschrijt für historische Forschung,1990(17),pp.385-418。关于苏格兰,参见Michael F.Graham,“Social Discipline in Scotland,1560-1610,” in Raymond A.Mentzer ed.,Sin and the Calvinists,Kirksville,Sixteenth Century Journal Publishers,1994,pp.129-157。
[97] 关于法国和德意志的加尔文主义社区,参见J.Estèbe and B.Vogler,“La Genèse d'une société protestante:Étude comparée de quelques registres consistoriaux langedociens et palatins,” Annales Economies,Sociétés,Civilisations,1976(31),pp.362-388。荷兰的比较证据参见Mathieu G.Spiertz,“Die Ausübung der Zucht in der Ijsselstadt Deventer in den Jahren 1592-1619 im Vergleich zu den Untersuchungen im Languedoc und in der Kurpfalz,” Rheinische Vierteljahresblätter,1985(49),pp.139-172。
[98] 荷兰宗教人口构成的最重要资料参见J.A.de Kok,Nederland op de breuklijn Rome-Reformatie:Numerieke aspecten van protestantisering en katholieke herleving in de noordelijke Nederlanden,1580-1880,Assen,Van Gorcum,1964;Hans Knippenberg,De religieuze kaart van Nederland:Omvang en geografische spreiding van de godsdienstige gezindten vanaf de Reformatie tot heden,Assen,Van Gorcum,1992。
[99] 对此现象的最精彩讨论参见A.Th.Van Deursen,Bavianen en slijkgeuzen:Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldenbarnevelt,pp.128-134。
[100] 对此现象的最精彩讨论参见Joke Spaans,Haarlem na de Reformatie,The Hague,De Bataatsche Leeuw,1989;Benjamin Kaplan,Calvinists and Libertines:Confession and Community in Utrecht,1578-1620,New York,Oxford University Press,1995。另参见C.C.Hibben,Gouda in Revolt.Particularism and Pacifism in the Revolt of the Netherlands 1572-1588,Utrecht,HES Publishers,1983。
[101] 关于荷兰浸礼宗的教会观念,参见Cornelis Krahn,Dutch Anabaptism,The Hague,M.Nijhoff,1968,pp.112ff.。
[102] 关于荷兰浸礼宗的宗教规训,参见A.Th.Van Deursen,Plain Lives in a Golden Age,Cambridge,Cambridge University Press,1991,pp.309-310;W.J.Kühler,Geschiedenis van de Doopsgezinden in Nederland,vol.2,Haarlem,H.D.Tjeenk Willink & Zoon,1932-1950,p.2,passim。
[103] 参见A.Th.Van Deursen,Bavianen en slijkgeuzen:Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldenbarnevelt,p.204。
[104] 对荷兰信义宗的概述参见Jakob Loosjes,Geschiedenis der Luthersche Kerk in de Nederlanden,The Hague,M.Nijhoff,1921;J.Happee,J.L.J.Meiners and M.Mostert eds.,De Lutheranen in Amsterdam,1588-1988,Hilversum,Verloren,1988。
[105] 参见《论基督徒准则和教会禁令》(“On Christian Discipline and the Church Ban”),Article 6。1579年教会条例重印于F.J.Domela Nieuwenhuis,Geschiedenis der Amsterdamsche Luthersche Gemeente,Amsterdam,J.H.Gebhard & Co.,1856,pp.32-61。
[106] 精彩概述(并附详尽的资料索引)参见Charles H.Parker,The Reformation of Community:Social Welfare and Calvinist Charity in Holland,1572-1620,Cambridge,Cambridge University Press,1998。
[107] 参见Joke Spaans,Armenzorg in Friesland 1500-1800,Hilversum,Verloren,1997。
[108] 最明显的体现是不同荷兰教会专属的院内救济在17世纪末、18世纪初的发展。
[109] 参见Madeleine van Strien-Chardonneau,Le Voyage de Hollande:Récits de voyageurs français dans les Provinces-Unies,1748-1795,Oxford,Voltaire Foundation at the Taylor Institution,1994,pp.69-71;William Montague,The Delights of Holland:Or,A Three Months Travel about that and the Other Provinces with Observations and Reflections on Their Trade,Wealth,Strength,Beauty,Policy,with a Catalogue of the Rarities in the Anatomical School at Leydon,p.169。
[110] 参见Charles H.Parker,The Reformation of Community:Social Welfare and Calvinist Charity in Holland,1572-1620,chap.2;Charlotte Aleida van Manen,Armenpflege in Amsterdam in ihrer historischen Entwicklung,Leiden,A.W.Sijthoff,1913。
[111] 参见R.B.Evenhuis,Ook dat was Amsterdam,vol.2,Amsterdam,Ten Have,1967,p.75。
[112] 参见A.Ph.F Wouters and P.H.A.M.Abels,Nieuw en ongezien:Kerk en samenleving in de classis Delft en Delfland 1572-1621,vol.1,p.239;vol.2,p.269。
[113] 参见H.ten Boom,“De diaconie der Gereformeerde Kerk te Tiel van 1578 tot 1795,” Nederlands archief voor kerkgeschiedenis,nieuwe serie,1974-1975(55),pp.33-69。
[114] 参见A.Th.Van Deursen,Een dorp in de polder.Graft in de zeventiende eeuw,p.213。
[115] 例如,阿姆斯特丹市立孤儿院约有一半资金来自捐赠。与之相比,蒂尔的归正宗执事机构主要依赖自愿捐赠;自愿捐赠约占其年度预算的75%。
[116] 这些措施参见Charles H.Parker,Reformation of Community:Social Welfare and Calvinist Charity in Holland,1572-1620,pp.83-84。
[117] 参见Willekeuren,Ende Ordinnantien,Aengaende het Eleemosyniers-Huys der Stadt Amstelredamme,Amsterdam,Christina Bruynings,1656,p.78;Marco H.D.van Leeuwen and Nicole Lucas,“De diakonie van de Hervormde Kerk,” Amsterdam,unpublished manuscript,1981,pp.6-8。复本藏于阿姆斯特丹市档案馆(Gemeentearchief in Amsterdam)藏书部(档案号:P098)。
[118] 参见Willekeuren,Ende Ordinnantien,Aengaende het Eleemosyniers-Huys der Stadt Amstelredamme,p.76;Gemeentearchief Amsterdam(以下简称GAA),P.A.377,inv.nr.22,April 8,1675。
[119] 参见Willekeuren,Ende Ordinnantien,Aengaende het Eleemosyniers-Huys der Stadt Amstelredamme,p.82;Marco H.D.van Leeuwen and Nicole Lucas,“De diakonie van de Hervormde kerk,” p.11。
[120] 参见GAA,P.A.377,inv.nr.22,May 7,1675。
[121] 1675年至少发生了四起类似事件。参见GAA,P.A.377,inv.n.22,May 3,June 4,August 20 and October 22,1675。
[122] 参见GAA,P.A.377,inv.nr.22,October 22,1675。
[123] 参见GAA,P.A.377,inv.nr.1,fos 1-2;P.A.376,inv.nr.8,fos 271,273,275。
[124] 参见A.Th.Van Deursen,Bavianen en slijkgeuzen:Kerk en kerkvolk ten tijde van Maurits en Oldenbarnevelt,pp.117-118。
[125] 关于荷兰教养院在近代监狱发展史上的重要性,参见A.Hallema,Geschiedenis van het gevangeniswezen,hoofdzakelijk in Nederland,The Hague,Staatsdrukkerij-en Uitgeverijsbedrijf,1958;Robert von Hippel,“Beiträge zur Geschichte der Freiheitsstrafe,” Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft,1898(18),pp.419-497,608-666;Eberhard Schmidt,Zuchthäuser und Gefängnisse,Göttingen,Vandenhoek & Ruprecht,1960。
[126] Tuchthuis经常被译为“矫正院”(house of correction)。虽然“教养院”(house of discipline)这个词不甚优雅,但我认为它在这里更好地传递了Tuchthuis等社会机构的意识形态色彩。
[127] 阿姆斯特丹教养院在19世纪被夷为平地。对其最详尽的描述参见Jan Wagenaar,Amsterdam in zyne opkomst,aanwas,geschiedenissen,voorregten,koophandel,gebouwen,kerkenstaat,schoolen,schutterye,gilden en regeeringe,vol.2,Amsterdam,Isaak Tirion,1760-1788,pp.250ff.。
[128] 代尔夫特教养院对这一条例有更为明确的规定:被收容者应该“以其双手自力更生”(Beschryving van Delft,Delft,Reinier Boitet,1729,p.494)。
[129] 对劳动安排的描述参见Thorsten Sellin,Pioneering in Penology,Philadelphia,University of Philadelphia Press,1944,chap.6。
[130] 据莱顿市市长(burgermeister)扬·范豪特(Jan van Hout)的描述。参见A.Hallema,“Jan van Hout's rapporten en adviezen betreffende het Amsterdamsche Tuchthuis uit de Jaren 1597 en '98,” Bijdragen en mededelingen van het Historisch Genootschap,1929(48),p.83。
[131] 参见Thorsten Sellin,Pioneering in Penology,pp.66-67。
[132] 斯皮伦贝格和18世纪编年史家瓦赫纳尔(Wagenaar)均认为,溺水密室纯属虚构,源自未经证实的外国游客的记述。更具体地说,他认为溺水密室的故事可以追溯到若干德意志游客的记述。这些德意志人不相信荷兰人能在不借助惩罚性手段的情况下改造流浪者。这并非不可能。外国游客的“观察”经常被后人直接借用,有时甚至全盘照搬。溺水密室这种吸引人眼球的故事很可能在没有事实依据的情况下传抄开来。但教养院档案这一关键证据已不复存在,斯皮伦堡提供的证据也并不充分。一种可能是德意志人对荷兰人的放纵持怀疑态度。另一种可能是斯皮伦堡和瓦赫纳尔不相信自己的祖先会如此残忍。
[133] Historie van de Wonderlijcke Mirakelen,die in menichte ghebeurt zijn,ende noch dagelijk ghebeuren,binnen de vermaerde Coop-stadt Aemstelredam:In een plaats ghenaemt het Tucht-huys,gheleghen op de Heylighewegh,Amsterdam,n.p.,1612.本段最早载Robert von Hippel,“Beiträge zur Geschichte der Freiheitsstrafe,” Zeitschrift für die gesamte Strafrechtswissenschaft,1898(18),p.492。此处引自英译,参见Thorsten Sellin,Pioneering in Penology,p.70。
[134] 沙玛一针见血地指出,溺水密室不仅仅是为了传授劳动的价值,而且意在“集中演练早期荷兰经验:在如潮而来的洪水中奋力求生”(Simon Schama,The Embarrassment of Riches,p.24)。
[135] 被收容者的类型和类别参见A.Hallema,“Wie er in de 17e eeuw in het tuchthuis kwamen?” Tijdschrift voor strafrecht,1926(38),pp.222-245。对宗教异议者的监禁参见A.Hallema,“Een pater en twee predikanten in en uit het Amsterdamsche Tuchthuis,” in Nieuw Rotterdamsche Courant,March 24,1929。
[136] 详尽描述参见Pieter Spierenburg ed.,The Emergence of Carceral Institutions:Prisons,Galleys,and Lunatic Asylums,1550-1900,Rotterdam,Erasmus Universiteit,1984。简要纪事出处参见Pieter Spierenburg,“Voorlopers van de Bijlmerbajes.Amsterdam als bakermat van de gevangenisstraf,” Ons Amsterdam,1982(34),pp.260-263。
[137] 关于车间(Werkhuis)的历史,参见纺织所负责人在18世纪末撰写的简史,收藏于GAA藏书部,档案号:J 1.1.28。
[138] 参见Reglement Voor het WEES-HUYS Van de ware Gereformeerde Christelijcke Nederduytsche Gemeente,Onder de bedieninge van de Diaconen,Amsterdam,Johannes van Ravesteyn,1668,pp.14-15。
[139] 参见Reglement Voor het WEES-HUYS Van de ware Gereformeerde Christelijcke Nederduytsche Gemeente,Onder de bedieninge van de Diaconen,p.24。
[140] 参见Reglement Voor het WEES-HUYS Van de ware Gereformeerde Christelijcke Nederduytsche Gemeente,Onder de bedieninge van de Diaconen,pp.21-22。
[141] 参见Reglement Voor het WEES-HUYS Van de ware Gereformeerde Christelijcke Nederduytsche Gemeente,Onder de bedieninge van de Diaconen,p.12。
[142] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.1,fo.19。
[143] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.l,fo.17。
[144] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.1,fos.195,273 and inv.nr.2,fo.26。
[145] 参见Reglement Voor het WEES-HUYS Van de ware Gereformeerde Christelijcke Nederduytsche Gemeente,Onder de bedieninge van de Diaconen,p.5。
[146] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.1,fo.17。
[147] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.1,fo.100。
[148] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.1,fo.292。
[149] 参见Femme S.Gaastra,De geschiedenis van de VOC,Zutphen,De Walburg Pers,1991,p.88。
[150] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.1,fo.33。
[151] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.2,fo.3。
[152] 参见GAA,P.A.446,inv.nr.1,fo.318。
[153] 参见GAA,P.A.343,inv.nr.29,fo.101 and inv.nr.30,fo.9。
[154] 参见GAA,P.A.343,inv.nr.30,fos.20,22,25。
[155] 参见GAA,P.A. inv.nr.29,fo.116。
[156] 遗产记录于孤儿院的登记簿(inscbrijvingsboeken)中。
[157] 三家最大孤儿院(Burgenveesbuis、Aalmoezeniersweesbuis、Diakonieweesbuis)的数据参见J.Th.Engels,Kinderen van Amsterdam,Zutphen,De Walburg Pers,1989。
[158] 米德尔堡(Middelburg)的情况参见C.De Waard,De Archieven,berustende in het bestuur der godshuizen te Middelburg,Middelburg,J.C.& W.Altorffer,1907,Introduction。吕伐登(Leeuwarden)的情况参见Hotso Spanninga,De blauwe wezen van Leeuwarden:Geschiednis van het Nieuwe Stadsweeshuis,Leeuwarden,Stichting het Nieuwe stads Weeshuis,1988;M.J.Barnoes van Hemstra,Old Burger Weeshuis,Leeuwarden,De Voogdij[van het Old Burger Weeshuis],1959。
[159] 最完整的地点和日期列表参见A.Hallema,In en om de gevangenis van vroeger dagen in Nederland en Nederlandsch-Indië,The Hague,Gebr.Belinfante,1936,pp.10-17。哈勒姆(Hallema)做了大量细致的区域研究,这里不再赘述。
[160] 例如,吕伐登的教养院从一开始就遇到了严重的问题。1601年12月,两个被收容者殴打并制伏了看守(tuchtmeester),“将他的衣服撕成碎片”,“用刀子威胁他”,并“试图以此逼迫他交出钥匙”。(Gemeentearchief Leeuwarden,Oud Archief,inv.nr.,M1,pp.164-165.)
[161] 这里还关乎改革动力的第三个问题:改革的动力源于加尔文主义、人道主义,还是其他理念?换言之,它的根源究竟在于宗教还是世俗?荷兰史学家和近代早期历史研究者曾就这些复杂问题展开过激烈的辩论。第四章将更深入地探讨这些问题。此处只需指出,这些问题本身就具有误导性,因为它们以新教和人道主义以及宗教和世俗这些伪二元对立为前提。
[162] 中央政权和地方政权的划分受石桥(George Steinmetz)的启发。参见George Steinmetz,“The Local Welfare State:Two Strategies for Social Domination in Urban Imperial Germany,1871-1914,” American Sociological Review,1990(55),pp.891-911;Regulating the Social:The Welfare State and Local Politics in Imperial Germany,Princeton,Princeton University Press,1993。
[163] 对婚姻法和宗教学校的简要讨论可以参见本人博士论文的第三章“规训革命:加尔文主义与近代早期欧洲的国家建设,1550—1750年”(Ph.D.diss.,University of California,1996)。
[164] 莫罗(Moreau)致波兰国王的信,转引自Jonathan I.Israel,The Dutch Republic:Its Rise,Greatness,and Fall,1477-1806,p.850。
[165] 所谓灾难年(1672年)提供了一个生动的反例。由于各个省和奥兰治家族之间的冲突,四分五裂的荷兰政权对路易十四的入侵猝不及防,几乎惨遭覆灭。参见D.J.Roorda,Het rampjaar 1672,Bussum,Fibula-Van Dishoeck,1972。
[166] 参见Marjolein't Hart,The Making of a Bourgeois State:War,Politics,and Finance during the Dutch Revolt,p.195。
[167] 参见Julian Dent,Crisis in Finance:Crown,Financiers and Society in Seventeenth-Century France,London,Newton Abbot,David & Charles,1973,pp.42,58。
[168] 参见Marjolein't Hart,The Making of a Bourgeois State:War,Politics,and Finance during the Dutch Revolt,p.207。
[169] 参见Marjolein't Hart,The Making of a Bourgeois State:War,Politics,and Finance during the Dutch Revolt,p.208。
[170] 关于这一主题的重要研究参见Roland Mousnier,La Venalité des offices,sous Henri IV et Louis XIII,Paris,Presses Universitaires de France,1971;Martin Göhring,Die Ämterkäuflichkeit im Ancien régime,Vaduz,Kraus Reprint Ltd.,1965[1939];William Doyle,Venality:The Sale of Offices in Eighteenth-Century France,Oxford,Clarendon Press,1996。
[171] 参见Roland Mousnier,La Venalité des offices,sous Henri IV et Louis XIII,pp.438-439,449。
[172] 若干有趣个案参见Jaap R.Bruijn,The Dutch Navy of the Seventeenth and Eighteenth Centuries,pp.33-35。
[173] 参见O.Vries,“Geschappen tot een ieders nut.Een verkennend onderzoek naar de Noordnederlandse ambtenaar in de tijd van het Ancien Regime,” Tijdschrift voor Geschiedenis,1997(90),pp.330,337。
[174] 参见Grido de Bruin,Geheimhouding en verraad:De geheimhouding van staatszaken ten tijde van de Republiek(1600-1750),The Hague,SDU,1991。另参见J.G.Smit,“De ambtenaren van de centrale overheidsorganen der Republiek in het begin van de zeventiende eeuw,” Tijdschrift voor Geschiedenis,1977(90),pp.382-383。
[175] 相反,现有证据表明,至少在17世纪的荷兰,财政腐败颇为罕见。在1700—1811年的荷兰宫廷记录中,只有三起官员腐败事件,其中两起涉及执法官员。参见Hermann Diederiks,In een land van justitie.Criminaliteit van vrouwen,soldaten en ambtenaren in de achtiende-eeuwse Republiek,Hilversum,Verloren,1992。
[176] 本段素材主要来自多个荷兰城市掌权阶层的群体传记(prosopographical)研究,参见K W.J.M.Bossaers,“Van kintsbeen aan ten staatkunde opgewassen”:Bestuur en beestuurders van het Noorderkwartier in de achttiende eeuw,The Hague,Stichting Hollandse Historische Reeks,1996;Jos Leenders,Benauwde verdraagzaamheid,hachelijk fatsoen:Families,standen en kerken te Hoorn in het midden van de negentiende eeuw,The Hague,Stichting Hollandse Historische Reeks,1992;Jacob Johannes de Jong,Met goed fatsoen:De elite in een Hollandse stad,Gouda 1700-1780,The Hague,Stichting Hollandse Historische Reeks,1985;Maarten R.Prak,Gezeten burgers:De elite in een Hollandse stad:Leiden,1700-1780,The Hague,Stichting Hollandse Historische Reeks,1985;L.Kooimans,Onder regenten:De elite in een Hollandse stad:Hoorn 1700-1780,The Hague,Stichting Hollandse Historische Reeks,1985。
[177] 关于派系和党派,参见三部重要研究:D.J.Roorda,Partij en factie.De oproeren van 1672 in de steden van Holland en Zeeland,een krachtmeting tussen partijen en facties,Groningen,J.B.Wolters,1961;M.van der Bijl,Idee en interest:Voorgeschiedenis,verloop en achtergronden van de politieke twisten in Zeeland en vooral in Middelburg tussen 1702 en 1715,Groningen,Wolters-Noordhoff,1981;S.Groenveld,Evidente factiën in den staet:Sociaal-politieke verhoudingen in de 17e-eeuwse Republiek der Verenigde Nederlanden,Hilversum,Verloren,1990。其他详尽讨论参见Jonathan I.Israel,The Dutch Republic:Its Rise,Greatness,and Fall,1477-1806。
[178] 对财务廉洁和社会声望关系的精彩讨论参见Lotte C.Van de Pol,Het Amsterdams hoerdom.Prostitutie in de zeventiende en achttiende eeuw,pp.68-82。
[179] 其结果是,一些犯错的执政官百般掩饰自己的过失。地方政府常常允许他们以缴纳罚款来代替审判,也就是所谓弥补性罚款(compositie)。但罚金以犯罪者的财产为考量,可能数额不菲。不仅如此,执政官的过错有可能被其政敌公之于众。
[180] 参见Lotte C.Van de Pol,Het Amsterdams hoerdom.Prostitutie in de zeventiende en achttiende eeuw,p.72。
[181] 转引自A.Th.Van Deursen,Plain Lives in a Golden Age,p.173。
[182] 参见A.C.M.Kappelhoff,De belastingheffing in de Meierij van Den Bosch gedurende de Generaliteitsperiode(1648-1730),Tilburg,Stichting Zuidelijk Historisch Contact,1986,p.217。
[183] 数据源自A.Th.Van Deursen,Plain Lives in a Golden Age,p.175。
[184] 数据源自A.C.M.Kappelhoff,De belastingheffing in de Meierij van Den Bosch gedurende de Generaliteitsperiode(1648-1730),p.152。另参见Paul Brood,Belastingheffing in Drenthe,1600-1822,Amsterdam,Boom Meppel,1991,p.115。
[185] 这个名词首次出现在Michael Roberts,The Military Revolution,1560-1660:An Inaugural Lecture Delivered before the Queen's University of Belfast,Belfast,M.Boyd,1988[1956]。更全面(且细致)的讨论参见Geoffrey Parker,The Military Revolution:Military Innovation and the Rise of the West,1500-1800,Cambridge,Cambridge University Press,1988。
[186] 汉斯·德尔布吕克最先认识到了荷兰所扮演的角色,参见Hans Delbrück,Geschichte der Kriegskunst im Rahmen der politischen Geschichte,Berlin,G.Stilke,1906-1937。荷兰改革的权威研究参见Werner Hahlweg,Die Heeresreform der Oranier und die Antike。另参见J.M.Wijn,Het Krijgswezen in de tijd van Prins Maurits。
[187] 对演练的描述和阐述参见Jacob de Ghcyn,Wapenhandelinghe van roers,musquetten ende spiessen,The Hague,n.p.,1607。
[188] 目击者记录参见Lodewijk Mulder ed.,Journaal van Anthonis Duyck(1591-1602),The Hague and Arnhem,Martinus Nijhoff and D.A.Thieme,1862-1866,尤其是1595年后的情况。
[189] 参见Max Jähns,Geschichte der Kriegswissenschaften,vornehmlich in Deutschland,vol.2,Munich and Leipzig,R.Oldenbourg,1889,p.924。
[190] 参见Geoffrey Parker,The Military Revolution:Military Innovation and the Rise of the West,1500-1800,p.20。
[191] 详见Werner Hahlweg,“Oranische Heeresreform,” in Werner Hahlweg,Die Heeresreform der Oranier und die Antike,chap.3。
[192] 参见Geoffrey Parker,The Army of Flanders and the Spanish Road,1567-1659,pp.185-186。
[193] 据威尼斯使节的记录。参见P.J.Blok ed.,Relazioni veneziane.Venetiaansche berichten over de Vereenigde Nederlanden van 1600-1795,The Hague,M.Nijhoff,1909。
[194] 关于荷兰军队的军事纪律,参见J.M.Wijn,Het Krijgswezen in de tijd van Prins Maurits,chap.3;C.M.Schulten and J.W.M.Schulten,Het leger in de zeventiende eeuw,pp.57-61。
[195] 关于西班牙军队,参见Geoffrey Parker,The Army of Flanders and the Spanish Road,1567-1659。关于法国军队,参见John A.Lynn,“Tactical Evolution in the French Army,1560-1660,” French Historical Studies,1985(14),pp.176-191。
[196] 这一借鉴和改造过程详见Werner Hahlweg,Die Heeresreform der Oranier;das Kriegsbuch des Grafen Johann von Nassau-Siegen,Wiesbaden,Historische Kommission für Nassau,1973。
[197] 厄斯特赖希的观点参见Gerhard Oestreich,“Der römische Stoizismus und die oranische Heeresreform,” in Geist und Gestalt des frühmodernen Staates,pp.11-34。对新斯多亚主义的宽泛讨论参见Mark Morford,Stoics and Neostoics:Rubens and the Circles of Lipsius,Princeton,Princeton University Press,1991。
[198] 参见Wolfgang Reinhard,“Humanismus und Militarismus.Antike-Rezeption und Kriegshandwerk in der oranischen Heeresreform,” in Franz Josef Worstbrock ed.,Krieg und Frieden im Horizont des Renaissancehumanismus,Weinheim,Acta humaniora,1986,pp.185-204,尤其见第191页和注10。